Coververhaal: dokumintêre- en programmamakker Murk-Jaep van der Schaaf

Murk-Jaep van der Schaaf uit Nes hield als kind al van films en lag eindeloos op zijn buik tv te kijken. Tot hij een film over Tibet zag en zich realiseerde dat iemand daar écht was wezen filmen. “Dat wil ik later doen”, wist hij intuïtief. En al beweert Murk-Jaep dat hij overal ingerold is, vooral zijn idealisme en talent hebben hem zover gebracht.

Murk-Jaep van der Schaaf

Murk-Jaep van der Schaaf (37) heeft snel naam gemaakt als documentaire- en programmamaker. Begonnen op zijn 21ste werkt hij onafgebroken aan documentaires, tv-programma’s en opdrachten voor ondermeer toneelgezelschap Tryater. Veel eigen producties, met daarnaast werk in opdracht van ondermeer landelijke en regionale omroepen, culturele instellingen en bedrijven. Kreeg hij het met de paplepel ingegoten? 

Eerste filmmontage

Murk-Jaep: “Myn âlden sieten yn it ûnderwiis en binne tige ynteressearre yn keunst en  kultuer, mar nee, it filmfak haw ik sels útfine moatten. Mar se hawwe my wol altyd stipe yn wat ik woe en de dream frij baan jûn.” Op de middelbare school vroeg hij of hij voor een werkstuk over ‘de effecten van geweld op televisie op jonge kinderen’ een filmpje mocht maken. Dat mocht. Van fragmenten van allerlei videobanden maakte Murk-Jaep een samenhangend geheel op een andere VHS. Zijn eerste filmmontage. Het viel prima, “mar ik hie noch gjin idee hoe’t ik mysels hjiryn fjirder ûntwikkelje koe.” 

Hogeschool voor de Kunsten

Toen het eindexamen op de havo naderde kwam via een kennis de opleiding audiovisuele media aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht in beeld. Murk-Jaep: “Ik haw altyd eigensinnich west yn wat ik wol. In ferhaal oer minsken fertelle bygelyks. Net ien-op-ien wat se dogge, mar it ferhaal derefter en it werom fan de kar dy ‘t se meitsje. Ik hie in eigen blik, mar wie dochs ferbjustere dat ik by de 25 studinten hearde, dy’t doe fan 400 oanmeldingen talitten binne. Siet ik as achttjinjierrich broekje yn ‘e klasse mei allegear filmtalint.”

IDTV en Omrop Fryslân

Murk-Jaep vertrouwt op zijn intuïtie. Hij ‘vindt iets interessant’ en ziet vaak later het patroon. Pas dan valt meestal het kwartje en begrijpt hij waarom iets zo goed bij hem past. Tijdens het derde jaar van de opleiding zochten producent IDTV en Omrop Fryslân vier aankomende filmers voor een productie over de Friese wateren: “Omdat ik de iennichste fan Fryske komâf wie, fregen se my ek. Sûnder nei te tinken sei ik ta, in geweldige kâns. It wie dreech, mar ik haw yn dy pear wiken mear leard as yn fjouwer  jier skoalle.”

Ambachtelijk werk

Ineens werkte hij onder begeleiding van Pieter Verhoeff met uitstekende mensen op vitale plekken: een goeie editor en een gerenommeerde cameraman. “Ambachtelijk”, noemt hij het en bepaald geen massaproductie. Murk-Jaep deed veel praktijkervaring op en haalde er levenslessen uit. Niet louter vastleggen maar filmen vanuit een duidelijk gekozen perspectief. Ja, dát was wat hij wilde.

Persoonlijk proces

Het is heel eenvoudig, een documentairemaker brengt een verhaal. Maar wat maakt dat hij een goeie is? Murk-Jaep: “Der is gjin resept foar, it bliuwt persoanlik útpluuzje. Ik wol ûnder de hûd fan minsken krûpe. Ik bin sels maatskiplik belutsen - net activistysk, hear - en wol snappe wat harren driuwt. Hoe hâlde se harren steande, hoe jouwe se foarm oan it bestean? Dat soarte fragen. Moast it sa sjen, ik konstruear in ferhaal, alles giet yn in trechter en as it goed is, komt dan de essinsje derút. Sa lear ik der sels ek elke kear fan. Elke film is ek in hiel persoanlik proses.”

Zoektocht naar identiteit

Misschien is zijn werk - peinst Murk-Jaep - een zoektocht naar identiteit: “It fêstlizzen fan minsken yn harren syktocht nei grip is ek de spegel foar mysels en de sjogger.” Hij wil iets toevoegen aan het maatschappelijk debat en neemt daarom vaak zelf het initiatief. Zo ook bij de documentaireserie ‘IK BIN PRO’ over het praktijkonderwijs in Friesland, het niveau voor kinderen die niet op het vmbo passen. Murk-Jaep: “Ik woe in searje meitsje oer it minne stigma dat dizze learlingen hawwe, mar dan sjoen fanút harren eigen perspektyf. Oer sa’n tema haw ik in miening. De searje is eins in pleidooi foar in hiel oar systeem.”    

Het gemiddelde kind 

Het Nederlandse onderwijssysteem is prestatiegericht en commercieel, verduidelijkt Murk-Jaep. Kinderen die moeite hebben met leren in dat systeem kunnen volledig afgestompt raken als ze niet aan de norm voldoen. Het gemiddelde dicteert, terwijl het gemiddelde kind helemaal niet bestaat. Hij beschrijft een inspirerend alternatief dat onder andere op het Praktijkonderwijs (PRO) in Heerenveen in praktijk wordt gebracht: cognitieve vaardigheden oefenen via een andere route. Met kinderen reactiespelletjes doen bijvoorbeeld. Eerst de lol en de ervaring, terwijl ze ongemerkt hun impulsiviteit leren beheersen en een vaardigheid trainen. En dán pas weer het rekenboek voor de neus. “Dan sjochts ynienen dat rekkenjen op harsels nea it probleam is.” De documentaire ‘Flaters meitsje mei net’ van FryslânDok over de visie van docent Jos Sleurink (PRO) kwam eruit voort.

Muziekonderwijs

Zijn hart ligt steeds meer bij Friese content voor het primair onderwijs. Murk-Jaep maakt al sinds 2014 Skoal-TV voor de Omrop, destijds Tsjek en WitWat - dat nu omgedoopt is tot Tsjil.  In zijn samenwerking met zanger-presentator Raynaud Ritsma kwam er iets opvallends naar boven. Waarom is er nauwelijks muziekonderwijs? Terwijl dat zo taalbevorderend werkt en een grote rol kan spelen in de taalbeleving, in dit geval in het Fries. 

Sjongfestival

En waar is de eigentijdse Friestalige popmuziek voor jongeren? Toen het ‘Sjongfestival’, een tweejaarlijkse korenwedstrijd voor Friese basisscholen, wegens de coronapandemie niet kon doorgaan, benaderde de Omrop Murk-Jaep om met een eenmalig YoutTube alternatief te komen, online. Dat was precies het kolfje naar zijn hand waar hij zijn visie in kwijt kon. Murk-Jaep staat bekend als integere werker en kreeg de vrije hand om een format te ontwikkelen. “Ik woe gjin ‘Kinderen voor Kinderen’ formule wer ‘t bern nei audysjes útferkeazen wurde. Alle bern moatte meidwaan kinne en ik doch gjin snoade montaazjes.” Ferline jier fernamen we dat de skoallen faak in selde soart tema keazen foar it Sjongfestival. Derom haw ik in konsept útwurke, werby de skoallen in ferrassings-tema krije. Universele tema’s lykas Ôfskied nimme en - tige aktueel - Frijheid. Dat lêste wie it tema foar de Ds. Hasperskoalle hjir yn Akkrum, wer ‘t ik sels op sitten haw. Yn de searje toane wy de ûntwikkeling fan de ferskes mei de bern op de acht skoallen dy’t yn de finale sitte. Tik it mar yn op YouTube.” 

Grutste komplimint

De samenwerking met Raynaud Ritsma en cameraman Jan Bensliman is geweldig, vindt Murk-Jaep. “Se bringe in soad enerzjy yn’e romte en - mei in knypeach - dat besykje ik dan wer yn goeie banen te lieden. We hawwe wille mei de bern, mar nimme se altyd serieus.” In de brainstorm over het thema is het vertrouwen bij de kinderen zo groot, dat ze de meest persoonlijke dingen durven te vertellen. Volgens de makers misschien wl “it grutste komplimint dat wy krije kinne.” 

Frysk alternatyf foar ‘Kinderen voor Kinderen’

Murk-Jaep van der Schaaf zou de formule graag doorontwikkelen en hoopt dat Sjongfestival 2.0 (Sjong Junior) een traditie wordt. “Us ambyzje is om it Fryske alternatyf foar ‘Kinderen voor Kinderen’ te wêzen. Mei echt hege kwaliteit popsongs, makke fanút de belibbingswrâld fan bern. Ik liuw echt dat dit konsept de status fan de Fryske taal ûnder Fryske skoaljeugd in boost jaan kin.”

Staetlânsskoalle Tzum wint Sjong Junior

De liedjes zelf, ontwikkeld door Raynaud Ritsma en producer Dirk-Lennart Hoogeveen, staan inmiddels op Spotify. De finale was op 10 juni in De Lawei in Drachten. Daar streden acht Friese basisscholen om de eerste plaats met hun zelf (mee)gemaakte lied. Staetlânsskoalle uit Tzum won Sjong junior 2022. Murk-Jaep: “‘Eins hawwe se allegearre wûn”, besluit Murk-Jaep van der Schaaf. “It binne echt geweldige songs wêr de bern en wy grutsk op binne.”

Tekst: Alie Rusch

Fosto’s: Mustafa Gumussu en Murk-Jaep van der Schaaf