Cover verhaal: Jan de Haan leeft voor de muziek
grootheerenveen
Ach, wat betekent pensioen nou eigenlijk? Voor Jan de Haan (71) uit Oranjewoud is dat wel duidelijk: lekker bezig blijven met zijn passie, muziek! In de werkkamer van de componist staat notenpapier op de piano, volgekrabbeld. Voor de leek onbegrijpelijk - maar zodra het is omgezet op de computer, blijkt het om een heel orkest te gaan. Adembenemend!
Pake deed al aan muziek en diens zonen bliezen een behoorlijk partijtje mee. Heit verdiende zijn brood bij Van der Glas als muziekinstrumentmaker. En dus rolde Jan de Haan er naar eigen zeggen automatisch in. “Ik wie as bern al sá fassinearre troch muzyk; dêr woe ik yn fierder. Doe dat dúdlik wie, krige ik der pianoles by. Dat is in eask ast op in blaasynstrumint oan it conservatorium studeare wolst.”
Lef
En zo geschiedde. Jan volgde de muziekpedagogische academie, een hbo-opleiding die nu niet meer bestaat, maar een soort conservatorium was met meer accent op pedagogisch vlak. Hij werd al op jonge leeftijd aangenomen en deed de avondopleiding middelbare school ernaast. Op zijn zeventiende al stond hij voor een blaasorkest. Maar net als ieder ander moest hij in militaire dienst. Daarna begon hij met een tweejarige vervolgstudie aan het Utrechts Conservatorium.
Jan de Haan blikt terug: “As ik no in jong dirigentsje sjoch, betink ik dat ik doe wol oertsjûge wie fan mysels. Wat in lef, haha!” Het instrueren van orkestleden om gezamenlijk uitvoering te geven aan composities was een topervaring. In Utrecht haalde hij onder meer zijn masters degree directie; dirigeren dus. Intussen was hij al dirigent van verschillende blaasorkesten en werkte hij als gastdirigent samen met zowel professionele als amateurorkesten en ensembles.
NCRV
Een doorsnee jongere was Jan de Haan niet. Hij was immers altijd en alleen maar met muziek bezig. Het uitgaansleven met leeftijdgenoten kon hem gestolen worden. Hij had genoeg om handen bij de pakweg 200 blaasorkesten in Friesland en ver daarbuiten, waar hij geliefd raakte als (gast)dirigent. Dit alles naast zijn baan als muziekleraar. Maar Jan snakte naar meer. Hij had al een gezin toen hij rond zijn 27ste een sprong in het diepe maakte. Jan nam ontslag als docent en koos voor een onzeker freelance bestaan.
Jan de Haan: “Al gau kaam in baan by de NCRV op myn paad. Ik wie dirigint, komponist en arrangeur tagelyk. Ik haw der tsien jier wurke en in soad leard. Komposysjes en arrangeminten meitsje; eftergrûnmuzyk en begjintunes skriuwe; dan wer wat moais komponeare foar dokumintêres en religieuze programma’s. En alles juster klear, fansels.”
Back to the roots
Jan de Haan dirigeerde bij roemrijke orkesten in binnen- en buitenland, en intussen groeide de vraag naar zijn muziek. Jan: “Doe bin ik in muzykútjouwerij begûn, De Haske Publications. Foar myn eigen muzyk, mar ek om in nije generaasje komponisten te skewielen. Yn dy tiid wie der ferlet fan muzyk foar amateurorkesten; dêr hat de útjouwerij in goeie rol yn spylje kinnen. Sa stadichoan hie ik festigingen oer de hiele wrâld.” Gniffelend vertelt hij dat als hij elders moest optreden, hij een muziekwinkel opzocht om te kijken wat er lag. “Ha, wurk fan my! Dan lei ik bygelyks yn Tokio efkes myn eigen cd foaroan.” Maar een bedrijf leiden én de wereld bereizen vergde werkweken van 60 à 70 uur. Dus nam Jan opnieuw een rigoureus besluit. “Nei 25 jier wie it genôch. Ik woe ‘back to the roots’. Ik haw De Haske ferkocht oan Hall Leonard, in Amerikaansk bedriuw mei haadfestiging op It Hearrenfean.”
HaFaBra
Een nieuwe periode brak aan, eindelijk was er tijd voor de muziek zelf. Jan kon fulltime componeren, schreef aanvankelijk vooral blaasmuziek voor concerten en concoursen en werd gevraagd in besturen en jury’s. Vorig jaar nog jureerde hij bij een concours in Birmingham, waar hij zijn kleindochter trof. Ze bleek te zijn geselecteerd voor de Europese Jeugd Brassband, een ad hoc orkest met zeer talentvolle musici uit heel Europa.
Volgens Jan de Haan is Fryslân relatief rijk aan ‘HaFaBra’: harmonieorkesten, fanfares en brassbands. Elk HaFaBra-orkest heeft zijn eigen waarmerk, legt hij uit. Ze hebben óf een sociale functie - zoals bij dorpsfeesten en de intocht van Sinterklaas – óf ze geven concerten en nemen deel aan concoursen, wat de concurrentie verscherpt en het niveau opstuwt. De meeste zitten ertussenin, maar ze delen iets belangrijks: de orkestleden hebben er lol in. Jan zorgt er in zijn eigen composities daarom nadrukkelijk voor dat alle partijen zich uitgedaagd voelen. “As de earste minuten allinne nijsgjirrich binne foar bygelyks in tredde fan de spilers, dan bist de rest kwyt. Ik wol dat elkenien belutsen is en tefreden: spilers, mar ek opdrachtjouwer, dirigint en úteinliks it publyk.”
Bommen Berend
En dan zijn er de professionele orkesten, waarmee hij graag werkt. Vorig jaar nog, 350 jaar na het rampjaar 1672, speelde de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso de sterren van de hemel in ‘Bommen Berend’, een muziekstuk over de strijdlustige bisschop van Münster Bernhard van Galen. Jan componeerde het werk in opdracht van de gemeente Coevorden op een tekst van Bouke Oldenhof. Jan: “Yn koroanatiid skreaun! Sa’n grut wurk kostet gemiddeld in jier komponeare, mar doe ‘t alle oare ôfspraken ôfsein waarden en ik my der folslein op stoarte koe, wie it yn sân moanne klear.” Het vijf kwartier durende concertwerk werd een waar spektakel met overweldigende muziek en vocale partijen, vertolkt door professionele zangstemmen. In het herdenkingsjaar 2022 is het door 3.500 mensen in Coevorden en de stad Groningen bijgewoond. En bejubeld!
Dat dergelijke successen ook in televisieland doordringen is niet verwonderlijk en zo maakte Omrop Fryslân ineens contact. “Se wolle in dokumintêre oer my meitsje foar Fryslân Dok. No, leuk! Ik bin net ûntefreden oer alle oandacht.”
Verplichte ‘Redbad’
De laatste jaren werkt Jan de Haan vooral in opdracht. Dat vindt hij het fijnst, een opdracht biedt houvast. Als er een tekst op muziek gezet moet worden, dompelt hij zich onder in het ritme van de taal en het gevoel dat overgebracht moet worden. Opdrachtgever en tekstschrijver bepalen de kaders: moet het romantisch klinken of moet er een bekend deuntje of historische figuur in doorklinken? Hij instrumenteert alles en ziet er op toe dat het voor alle musici interessant is om te spelen.
Soms krijgt hij een vrije opdracht en moet hij componeren ‘vanuit het niets’. “’Redbad’ bygelyks, in opdracht fan de Nederlandse Brassband Kampioenschappen. Oer dizze hast mytyske Fryske kening út de achtste ieuw lês ik earst fan alles. Foar in part binne de ferhalen histoarysk weom te lieden, mar foar it oare binne it sêgen. Sa krij ik in idee, in soarte fan ‘kiemcel’ dy ‘t útgroeie moat. Dat is úteinliks in ferplicht te spyljen komposysje wurden foar de kampioensdivyzje fan de Nederlandse Brassband Kampioenschappen. Alle tsien dielnimmende orkesten moasten it achttjin minuten tellende wurk útfiere.”
Hij laat een andere opdracht horen die hij moet toonzetten: 19e eeuwse Engelse liefdesgedichten. Het klinkt romantisch: de althobo streelt het oor, liefdevol omhuld door de andere instrumenten. Zó harmonieus! “Los fan it ûnderwerp, hear, mar álle muzyk moat reitsje; it moat de wrâld yn; it moat spile wurde! Dêr dogge je it foar!”, zegt Jan de Haan.
Voetbalfan
Jan bezoekt vrij weinig concerten, hij heeft sublieme opnames genoeg die hij thuis kan beluisteren. Alleen voor heel speciale uitvoeringen is hij te porren, met name om te horen hoe de dirigent qua opvatting zijn persoonlijke stempel zet. En regelmatig wordt hij gevraagd. “Dan wurd ik útnoege as se wat fan my útfiere. Sa noflik! Dan sit ik yn ‘e seal en hear hoe dy dirigent it ynterpreteart. Altiten wer ferrassend.”
Een favoriete stijlperiode of soort muziek kan hij niet noemen. Elke periode kent prachtige muziek en afhankelijk van zijn stemming of behoefte kiest hij wat hij wil horen. Als componist is hij dan wel de HaFaBra-specialist, maar thuis beluistert hij vooral klassieke muziek. Voor koraalmatig repertoire mag je Jan zelfs wakker maken en tijdens het ontbijt legt hij het liefst renaissance- of barokmuziek op de speler.
Voetbalfan
Is een componist dan alleen maar bezig met muziek maken en horen? “Oh nee, ik gean eltse dei in oerke kuierjen, hjir yn It Wâld. It jout romte yn ‘e holle. En we binne jierliks sa’n fjouwer moanne yn ús twadde hûs yn Spanje. Wol mei sa’n wurkkeamer trouwens. Komponeare kin oeral en der fernim ik folle minder sosjale druk. Dêr komponear ik om ‘e nocht. We hawwe der in relaxed libben, ek as de bern en pakesizzers útfanhûs komme. Der haw ik no de tiid foar.”
En soms, als hij het te lang druk heeft gehad en eindelijk eens niet wakker wordt met iets wat ‘onmiddellijk’ aangepast moet worden, dan wil hij totaal iets anders. “Dan haw ik ferlet fan fuotbal! Ik bin grutte fan fan de sc Hearrenfean en mei graach nei it Abe Lenstra stadion om se oan it wurk te sjen. Hearlik!”
Tekst Alie Rusch - Foto’s Mustafa Gumussu
