Kunstenaar Jovan Srijemac: “We weten niet wat er achter de deur schuilt totdat we hem openen”

HEERENVEEN - “Ik kan niet bestaan zónder. Ermee bezig zijn is voor mij de reden om te leven. 

Dit is ook wat ik wil uitdrukken met mijn kunst: de reden om te leven.” Als er iemand is die de drang om te overleven begrijpt, is het kunstenaar Jovan Srijemac uit Heerenveen. In 1992 is hij uit Joegoslavië gevlucht. Van Nederland wist hij nauwelijks iets. De kunst en kunstenaars als Van Gogh, Vermeer, Rembrandt en popbands als Golden Earring en Shocking Blue kende hij. Van die kunst en die muziek hield hij, een reden om uiteindelijk hier naar Nederland te komen. En nu, bijna dertig jaar later, is kunst en schrijven zijn leven. 

Lang niet al zijn schilderwerk spreekt voor zich. De pop- en streetart hebben een duidelijk beeld: Lucky Luck, Mickey Mouse en andere stripfiguren zijn allemaal stuk voor stuk goed te herkennen. Anders is dat bij zijn meer abstracte werk. Felle kleuren vallen op en je moet al wat langer voor zijn werken staan om tot een interpretatie te komen. 

De uitdrukking van de ziel

Jovan Srijemac, halflang haar, een broek vol met verf, veel armbandjes en kettinkjes om, komt erbij staan. Hij loopt naar een van zijn werken. “Zie je hier een gezicht in?” Het kost even wat moeite om het gezicht te herkennen, maar na een paar seconden kijken lukt het. “Dit is het gezicht van Boeddha.” De oogopslag is enigszins te herkennen, maar wat vooral opvalt is dat het gezicht nauwelijks herkenbaar is achter alle felgekleurde strepen eroverheen. De strepen markeren het gevecht met Boeddha. De tegenstrijdigheid van rust en chaos. 

Jovan: “Er zit een heel mooi verhaal bij. Een van mijn kleinkinderen is tijdenlang erg onrustig geweest. Veel huilen. En steeds als die bij dit schilderij in de buurt was, werd die rustig. Mooi, hè? Dit raakt iets waar ik persoonlijk in geloof, namelijk het contact met de ziel. De ziel die al vóór dit leven bestond en steeds reïncarneert. De uitdrukking van de ziel is één van mijn inspiratiebronnen om te blijven schilderen. We weten niet wat er achter de deur schuilt totdat we hem openen.”

Leven in een ton

Jovan groeide op in Joegoslavië. “Ik had een leven als ieder ander. Ik ging naar school, hield van een feestje en van luisteren naar goede muziek. Ongeveer op mijn twaalfde ontdekte ik dat ik van tekenen hield. Door een portret van Elvis Presley na te tekenen. Wat was die goed gelukt, ik was zo trots.” Een duidelijk idee van wat hij wilde doen, had hij niet. Wel viel het hem op dat hij anders dacht dan zijn omgeving. “Om een voorbeeld te noemen: het verhaal over Diogenes, een vreemde man uit Griekenland. De man leefde op eigenzinnige wijze in een ton. Hij wilde geen rijkdom en niet meegaan met maatschappelijke verwachtingen. Diogenes streefde naar vrijheid door dwars tegen maatschappelijke verwachtingen in durven te gaan. De verhalen over hem bereikten ook Alexander de Grote die hem na een lange reis opzocht en hem aanbood alles te krijgen wat die maar wilde. Het enige wat Diogenes daarop zei was of Alexander een stap opzij wilde doen omdat hij het zonlicht tegen hield.

Zo’n verhaal, dat iedereen om mij heen weinig zei, sprak mij juist aan. Wat intrigeerde Diogenes om zo te leven?” Deze eigenzinnigheid spreekt me nog steeds aan. Diezelfde eigenzinnigheid zie ik bijvoorbeeld ook terugkomen in het werk van Dali. Een soort van andere wereld die verschijnt op zijn doeken, waardoor hij me helpt om op een andere manier naar de wereld te kijken.” 

Journalist en bakker in Joegoslavië

Het leven van  Jovan Srijemac heeft niet alleen maar in dienst gestaan van zijn kunst. “Paradoxaal genoeg heb ik begin jaren tachtig juist ook een kantoorbaan gehad. Ik was jarenlang boekhouder en leidinggevende van vijf mensen. Ook een heel mooi leven, wat ik toen had. In mijn vrije tijd was ik bezig met kunst maken en ik schreef veel. Met dat schrijven kreeg ik voor ogen om een blad voor kunst en cultuur te publiceren.”

Volgens de regering van ex-Joegoslavië mocht iemand alleen een eigen bedrijf beginnen als die daarvoor de nodige opleidingen had gedaan. “In mijn geval moest ik dus journalistiek hebben gestudeerd. Dat heb ik gedaan in een verkorte opleiding van een jaar. Na het behalen van mijn diploma stond ik meteen voor de volgende uitdaging: ik wilde niet langer in het kantoor werken, maar had wel financiën nodig om het blad te bekostigen.” In de buurt waar hij woonde was nauwelijks een supermarkt te bekennen. Voor kleine boodschappen moesten mensen reizen. En zo ontstond het idee om een kleine bakkerij te beginnen. “Opnieuw hield dat in dat ik een opleiding als bakker moest hebben voltooid.”

Na weer een versnelde opleiding, dit keer Voedingsmiddelentechnologie, begon Jovan in 1987 een eigen bakkerij. Het zaakje groeide al snel, totdat in 1991 de oorlog uitbrak. 

Gehersenspoelde mensen

“Binnen een mum van tijd werd alles corrupt. Voor iedere stap die je zette, moest je betalen. In korte tijd zag ik dat de mentaliteit van mijn omgeving en vrienden veranderde. Gesprekken werden discussies waarin mensen steeds fellere standpunten innamen. Ik merkte hoe mensen waarvan ik het niet verwachtte gehersenspoeld werden. Er ontstond een steeds sterkere scheidslijn tussen verschillende groeperingen. En dan sta je voor een keuze: blijf ik of vlucht ik? De keuze om te vluchten had enorme consequenties, niet alleen voor mezelf, maar ook voor mijn vrouw en dochter. En dan, we zijn gevlucht. Letterlijk gevlucht, we hadden geen idee waarheen.”

JovanArt

Om zijn dochter niet op te zadelen met allerlei zorgen, deed Jovan overkomen dat ze op vakantie waren. Eenmaal in Nederland, na een tijdlang in een opvangcentrum, kregen ze een huis aangeboden. “De drukte van grote steden wilde ik niet. Toen werd er een huis in Heerenveen aangeboden. Het kleinschalige en de rust spraken me meteen aan,” De onrust van de afgelopen periode vertaalde zich in donkere kunst. “Eerlijk gezegd kwam ik niet verder dan allemaal rommel op het doek.” Ook hier kreeg Jovan de mogelijkheid om als teamcoördinator aan het werk te gaan. “Ik kreeg een vaste baan en we kregen het leven weer wat op de rit.”

Die vaste baan heeft hij niet meer; inmiddels kan Jovan leven van zijn kunst. Zijn werken worden door heel Europa, zelfs wereldwijd, verkocht. “Geweldig om mee te maken. Jaren geleden had ik dit niet verwacht, maar er is veel vraag naar. En wat ik vooral ontzettend waardeer, is als liefhebbers speciaal afreizen naar Heerenveen om mij te ontmoeten om zo samen over mijn kunst te praten.” Tot voor kort hield hij atelier aan zijn huis, maar inmiddels heeft Jovan op het industrieterrein Noord Heerenveen een atelier ‘JovanArt’. “Dit oogt net wat professioneler en zo kan ik in alle rust met een liefhebber mijn werken bespreken.”

Felgekleurde strepen

In het atelier eindigen we, zoals we zijn begonnen. Jovan loopt naar een zelfportret. Althans, zo omschrijft hij het. Het werk is een abstracte expressie van hemzelf. De schouders en nek zijn herkenbaar, maar het hoofd bestaat uit allemaal felgekleurde strepen. “Met regelmaat schieten mijn gedachten alle kanten op”, legt Jovan uit. “Een persoonlijke weergave van mijn ziel.” 

Door: Albert Bouwman